بادیه‌نشینان و غزوه تبوک (قرآن)در جریان جنگ تبوک که پیامبر اعلام بسیج عمومی کرده بود بادیه نشینان دو گروه شدند بعضی از آنان نزد پیامبر آمدند و پیش او عذرهایی آوردند و از او اجازه خواستند که به جهاد نروند و بعضی دیگر در خانه‌های خود نشستند و حتی از پیامبر اجازه ترک جهاد هم نخواستند. ۱ - اجازه ترک جهادبادیه نشینان صاحب عذر از پیامبر صلی الله علیه وآله، برای شرکت نکردن در جنگ تبوک اجازه خواستند. وجآء المعذرون من الاعراب لیؤذن لهم وقعد الذین کذبوا الله ورسوله سیصیب الذین کفروا منهم عذاب الیم. و عذرآورندگان از اعراب، (نزد تو) آمدند که به آنها اجازه (عدم شرکت در جهاد) داده شود و آنها که به خدا و پیامبرش دروغ گفتند، (بدون هیچ عذری در خانه خود) نشستند بزودی به کسانی از آنها که مخالفت کردند (و معذور نبودند)، عذاب دردناکی خواهد رسید! برداشت مذکور بنا بر احتمالی است که مقصود از «المعذرون» صاحبان عذر باشد. ۲ - متخلفین از غزوه تبوکدر این آیه به تناسب بحثهای گذشته، پیرامون منافقان بهانه جو و عذرتراش اشاره به وضع دو گروه از تخلف کنندگان از جهاد شده است: نخست آن دسته که واقعا معذور بوده‌اند. و دیگر گروهی که بدون عذر و به عنوان سرکشی و عصیان سر از انجام این وظیفه بزرگ باز زدند. نخست می‌گوید: " گروهی از اعراب بادیه نشین که از شرکت در میدان جهاد معذور بودند نزد تو آمده‌اند تا به آنها اجازه داده شود و معاف گردند" (و جاء المعذرون من الاعراب لیؤذن لهم). و در مقابل، " کسانی که به خدا و پیامبر دروغ گفتند، بدون هیچ عذری در خانه خود نشستند" و به میدان نرفتند (و قعد الذین کذبوا الله و رسوله). ۳ - تهدید متخلفاندر پایان آیه، گروه دوم را شدیدا تهدید کرده، می‌گوید: " به زودی آن دسته از ایشان که کافر شدند گرفتار عذاب دردناکی خواهند شد" (سیصیب الذین کفروا منهم عذاب الیم). آنچه در تفسیر آیه فوق گفتیم همان چیزی است که با قرائن موجود در آیه سازگارتر است، زیرا از یک سو می‌بینیم که این دو گروه در برابر یکدیگر قرار داده شده‌اند، و از سوی دیگر کلمه" منهم" نشان می‌دهد که تمام این دو گروه کافر نبودند، از مجموع این دو قرینه استفاده می‌شود که" معذرون" معذوران حقیقی بوده‌اند. ۴ - مراد از معذرینولی در برابر این تفسیر دو تفسیر دیگر نیز گفته شده. نخست اینکه: منظور از" معذرون" کسانی است که عذرهای واهی و دروغین، برای فرار از جهاد می‌تراشند، و منظور از گروه دوم آنهایی است که حتی زحمت عذرتراشی به خود نمی‌دهند، و صریحا از اطاعت فرمان خدا در باره جهاد سرباز می‌زنند. دوم اینکه" معذرون" همه گروه‌هایی را شامل می‌شود که با اظهار عذر اعم از اینکه راست باشد یا دروغ از شرکت در جهاد خودداری می‌کنند. ولی قرائن نشان می‌دهد که" معذرون" همان معذوران واقعی هستند. ۵ - پانویس
۶ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «بادیه‌نشینان و غزوه تبوک (قرآن)» |